Chemuns ladins de Südtirol

Articul per Ladin Gherdëina

I chemuns ladins de Südtirol ie 9 chemuns te la provinzia autonoma de Bulsan - Südtirol ulache l ladin ie una de la rujenedes ufizieles.

Cherta de la rujenedes te Südtirol: i chemuns dal culëur brum ie chëi ulache l ladin ie la majera rujeneda y na rujeneda ufiziela.

Situazion mudé

Ala cumpededa dla populazion dl 2011 ova 20 548 persones te Südtirol detlarà l ladin coche si rujeneda de l'oma. Ti chemuns de Südtirol à l ladin na majera prutezion che te chemuns ladins ora de Südtirol y l vën adurvà coche na rujeneda aministrativa y ënghe nsenià a scola. Tan scialdi che l ladin vën adurvà a scola ie for inò n pont de dibatimënt y cuntestazion, cun jënt che pertënd che al ladin ti vënie data la medema mpurtanza sciche al talian y tudësch, cërc a chëi che ti va bën coche la ie, y cërc che ulës to demez l ladin dl dut.

Rujeneda de la maiuranza mudé

Te 8 chemuns de Südtirol à l ladin l medem status ufiziel sciche l tudësch y l talian y ie la rujeneda de l'oma de la maiuranza de la populazion. Chisc ie Urtijëi, Santa Cristina y Sëlva te la valeda de Gherdëina, y Corvara, Badia, La Val, San Martin de Tor y Mareo te la Val Badia.

Segonda majera rujeneda mudé

Te duc i chemuns de Südtirol ie l ladin o la majera rujeneda o la terza majera (la mëndra) de la trëi rujenedes ufizieles. L da doi chemuns te chëi che l ladin ie la segonda majera rujeneda: Ciastel, ulache l ie la rujeneda de l'oma dl 15,3 % de la populazion, y Laion, ulache l ie la rujeneda de l'oma dl 6,1 % de la populazion. La situazion dl ladin te chisc doi chemuns ne ie nia la medema. L chemun de Ciastel à trëi frazions te chëles che l ladin ie la rujeneda de l'oma de la maiuranza: Bula, Runcadic y Sureghes. Chësta frazions ie nce chëles dl chemun che toca geograficamënter ma nce tradizionalmënter pra Gherdëina.

Tl chemun de Laion ne dal iniò na maiuranza de ladins. L numer de ladins che vif a Laion ie unit a se l dé tres l'emigrazion de persones da Gherdëina.

Variazions dl ladin mudé

L ladin che vën rujenà te Südtirol ne ie nia una na sort, ma plu variazions. L vën rujenà l gherdëina te la valeda de Gherdëina y l ladin dla Val Badia te la Val Badia, che ie spartì su tl badiot, Ladin de mesaval y mareo. L ladin dolomitan, che ie stat metù adum tl 1998, ne à nia abù suzes pra la populazion y ne vën belau mei adurvà. Tl chemun ulache l ladin ie ufiziel, vën adurveda chëla verscion dl ladin che ie la prinzipiela te chël chemun. A livel provinziel vën datrai adurvà l gherdëina y datrai l badiot.

Lista de i chemuns ladins te Südtirol mudé

Chemun Populazion Rejona ladin Varianta de ladin
Urtijëi 4 864 84,19% gherdëina
Badia 3 471 94,07% badiot
Mareo 3 118 92,09% mareo
Sëlva 2 586 89,74% gherdëina
Santa Cristina 2 015 91,40% gherdëina
San Martin de Tor 1 754 96,71% ladin de mesaval
Corvara 1 376 89,70% badiot
La Val 1 398 97,66% badiot
Ciastel 6 881 15,37% gherdëina