Ruf da Iender

(Readressà da Ruf de Iender)
Articul per Ladin Gherdëina

L Ruf da Iender (tudësch: Salteriebach, talian: Rio Saltria) ie n ruf te Gherdëina che nasc sun Mont Sëuc, regor tres la val de Iender y va tl Derjon a Soplajes/Mulin d'Odum tl chemun de Santa Cristina a n'autëza de zirca 1.300 metri.

L Ruf da Iender
L Ruf da Iender

L Ruf da Iender ie sënz'auter l ruf plu salvèr de Gherdëina. L nasc sun la mont de Gardejea sun Mont Sëuc, daujin al Jëuf da Duron, regor tres i Bosc de Gardejea nfin ja Sautaria y da ilò inant tres Iender. Te La Buja, n puech sëura l vedl Puent de Piera, tolel su l ruf de Cunfin che nasc tl Plan da Cunfin plu a est ai piesc dl Saslonch. Da ilò inant fej l ruf ora l cunfin danter i chemuns de Ciastel y Santa Cristina.

L ruf ie lonch 8,7 km y cun n ciavuel idrografich de 33,6 km² tolel ite na gran pert de la Mont Sëuc. Tl ciavuel idrografich ie dantaldut sas vulcanich de la grupa Fernazza. L ruf passa tres deponac dl Cuartener. L raion ntëur l ruf ie plu insu preies y montes, pona pastures y bosc da odla. L tòch plu in ju ie ërt y strënt. A l'autëza de Sautaria vën tëuta ega dl ruf per fé strom y d'inviern per fé nëif. L'eghes pazies vën purifichedes a Puntives.

Puent de Përa.
Puent de Përa.

L ruf de Iender ie cun l Ruf de Piz y l Ruf da Bula un di ruves che porta l'ega de Mont de Sëuc tl Derjon.

Inuem mudé

Plutosc cumplichei ie i inuemes di ruves y fussiei che vën a furmé l Ruf de Iender sun Mont de Sëuc. Suënz muda chisc ruves inuem aldò di mejes ulache i passa.

Dan se tlamé Ruf da Iender dal Puent dl Zemmer fina a Saltria se tlama l ruf Ruf dla Sia (Sagbach). Mo dant se tlamel Ruf de Sautaria.

Ruf de Sautaria

L Ruf de Sautaria tol da man ciancia i ruves Ruf Ceforn (Tschaforn o Tschafun) che tol l Ruf dl Römer a man ciancia y a man drëta l Niasn Bachl; l Zatzer Bach che nasc sciche Ruf de Furcia (Furscher Bach) che vën ju dala Furcela di Dënts de Tiëra Cuecena y che tol japé l Ruf Tomaseth; l Ruf dl Dialer o Ruf Tonetsch, dai ëures de Fascia; l Curasòa Bach che devënta Ruf de Gardejea, for mo dai ëures de Fascia; l Ruf de Sassëch da sot a Sas Plat che devënta Ruf dl Zallinger; l Ganser Bach y l Radauer Bach che vën ju dal Florian.

Pra la Sia de Sautaria rua adum i ruves Ceforn da man ciancia, l Ruf de Sautaria y l Radauer Bach da man drëta y forma l Ruf dla Sia.

Ruf dla Sia.

A man drëta rua tl Ruf dla Sia l Ruf dl Iaider. L Ruf de Chemun, che muda inuem al do di mejes ulache l passa, scumëncia cun l Ruf dl Fëigher, devënta Fulterer Bach y Niggele Bach y va do n pisciadoi, a man drëta tl Ruf dla Sia pra l Puent dl Zemmer y forma cun l Ruf dla Sia l Ruf de Iender.

Ruf de Iender

Tl Ruf de Iender ruva da man ciancia l Trojer Bach y l Ruf de Piz Fosch. A man drëta va tl Ruf dla Sia i Fussiei dla Prënsa, duc cun n pisciadoi japé, y l Ruf dla Gran Prënsa nce cun pisciadoies japé (Pisciadoies dl Prënsa). Plu injù tol l Ruf de Iender l Ruf de Cunfin, y l Ruf Pan y Lat.

Bibliografia mudé

  • Edgar Moroder: Seiser Alm - Mont de Sëuc - Alpe di Siusi. Flurnamenkarte, Parzellenkarte, Begleitbuch. Lia per Natura y Usanzes, Urtijëi 2001. ISBN 88 86102 27 5.

Cëla nce mudé


 
Ruves de Gherdëina

Ciavazes • Cudan • Cunfin • Cuecenes (Sëlva) • Cuecenes (Urtijëi) • Derjon • Dumat • Frea • Grialëces • Iender • Ncisles • Pilon • Strënc/Ampezzan • Val • Val d'Ana • Val Pudra • Vallongia