"Cultura": Desfarënzia danter les verjiuns

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Mizardellorsa (descuscion | contribuc)
Nessun oggetto della modifica
Nessun oggetto della modifica
Rissa 1:
Cun la parora Cultura iel minà duta la formes de esprescion dl’[[ert]], dla [[leteratura]], dl [[teater]], dla [[mujiga]] de n popul o de n raion.
 
= Cultura ladina =
 
La '''cultura ladina''' é scialdi plu rica de cie che i vejins de chesta comunité rata. Ma a chisc vejins che ne capesc nia l lingaz, ti fàlel i strumenc de basa por giudiché chesta cultura, desche al fala gonot ence l'interes y la comprenjion: olache al domineia l cliché, él puecia o deguna lerch per la diferenziazion.
 
Line 19 ⟶ 23:
N documentadour dla tradizion orala é stè [[Jan Batista Alton|Tita (Jan Batista) Altonn]] da Calfosch (1845-1900), vegnú conesciú ence desche poet y essayist.
 
==[[Linguistica ladina]]==
Desche pionier dla linguistica ladina moderna pòn conscidré Joseph von Planta che à bele dl 1775 porté dant a la Royal Society a London sia "Storia dl lingaz rumanc". L test é vegnù stampé n ann do a Coira. Per i Ladins dles Dolomites à [[Micurà de Rü (linguist)|Micurà de Rü]] (Nikolaus Bacher) abù na gran emportanza: al à bele dl 1833 scrit na gramatica ladina, y bele enlaouta àl vedù l debujegn de n lingaz scrit unifiché per duc i Ladins dles Dolomites.
 
Line 44 ⟶ 48:
Encuei à la leteratura ladina na gran richeza de contegnù, na gran varieté stilistica y tematica: La leteratura ladina ne se desfarenzieia tl contegnù nia da la leteratura di vejins.
 
====Grijons[[Grijon]]s====
La tradizion scrita dl [[rumanc]] met man tl 16eisem secul; la sburla prinzipala vegn da la [[Reformaziun|Reforma]] (y da la Contrareforma) y da la intenziun perchel da ti fé avei a la jent na letura de utl moral te sie lingaz.
L'om politich dla Engiadina Auta Gian Travers à scrit l prum document rumanc che an conesc: l'ann 1527 àl adorè l lingaz dla oma per n scrit de defenura politica vegnuda publicheda te forma de manoscrit. Les prumes publicazions stampedes per rumanc é vegnudes fora dl 1552: N catechism y n abezé per l'Engiadina Auta. L'autur é Jachiam Bifrun, notar a Samedan. Puec agn plu tert (1560) àl fat la traduzion dl Nuef Testament (idiom puter). L lingaz é strument per la religion.
N gran suzes à abù dantadut does publicazions: "Il vêr sulaz da pievel giuven" (La dreta aorela curta per jent joena, 1611), che é vegnù publiché ciamò 12 iadesc per rumanc, 11 iadesc per todesch y 7 iadesc por talian. Gran reson à ence abù la "Consolaziun dell'olma devoziusa" (Consolazion dl'alma dota, 1690), n liber de orazion catolich con cianties che vegn en pert ciantedes ence encuei ciamò. L liber é vegnù publiché 11 iadesc enchin a tl 1945.