"La scola ladina": Desfarënzia danter les verjiuns

La '''scola ladina''' tla [[Südtirol|Provinzia de Bulsan]] ie cunzentreda tla valedes de [[Gherdëina]] y [[Val Badia|Badia]] y ie na scola plurilinguala che ie unida istituida dl 1948.

Tla scolina ladina fossel udù dant che la ativiteies educatives vënie fates fundamentalmënter tl [[lingaz ladin]], ma ultimamënter venielvëniel nce fat truepa ativiteies per [[tudësch]] y per [[talian]].

Tla prima tlass dla [[scola elementera]] venielvëniel alfabetisà te duc trëi Ii lingac de scola (ladin, talian y tudësch), puscibilmënter a na maniera balanzeda. Chësta ie na inovazion permò dal 2010 inant, canche ie unides ora la indicazions provinzieles nueves per la scola; dant univel alfabetisà per talian o per tudësch, adurvan nce l ladin, aldò che l fova debujën.

Dala segonda tlass dla scola elementerelementera inant venielvëniel nsenià per mez l tëmp per tudësch y per mez l tëmp de scola per talian, a na maniera che l sibe n sistem paritetich tla adurvanza di lingac de nseniamënt. L ladin vën nsenià coche materia per doi ëures al'a l'ena, y chësc vel nchina ala fin dla scola auta. Ma n possa nce adurvé te duta la tlasses l ladin coche mesun de spiegazion, sce la và debujën. N chësc cont iel de gran desferënzies aldò dla tlasses y dla scoles, davia che l' adurvanza dl ladin depënd dala sensibilità di nsenianc y dal status dl ladin te n cër paesc..luech.

Tla [[scola mesana]] y [[scola auta|auta]] vën la materies nseniedes for o per talian o per tudësch, ma la soma totala dlade l'ëures nseniedes ti doi lingac muessa vester medema.

L ladin ie prejënt tl scrit y tl oral pra l ejam ala fin dla scola mesana y te forma orala nce pra l [[ejam de maduranza]].

Dal 2017 inant possa Ii studënc che à fat la scola ladina per almanco diesc ani y finà n stadium universiter per talian o per tudësch giapé l atestat de trilinguism.

I nsenianc dla scolines y dla scoles ladines muessa avëi l ejam de trilinguism y per la scolines y scoles elementeres muessi nce vester de lingaz de la l'oma ladin.

L systemsistem paritetich se tol dant de seguré na bona cumpetënza, puscibilmënter valiva per talian y per tudësch y tl medemo tëmp varenté l ladin.

Tla [[Val de Fascia]] ie la scolina mesa per ladin y mesa per talian.

Dal 1975 ieldal na Intendënza[[ntendënza Ladinaladina]] che se cruzia dla aministrazion dla scolines y scoles ladines. L prim Intendëntntendënt Ladinladin fova l dr.[[Franz Vittur]] de Badia (autor de depkudeplu libri sun l' educazion y la scola, danter l auter "Na vita, na scola"); dl 1992 ie deventà Intendëntntendënt l dr.[[Roland Verra]] de [[Urtijëi]]. Daujin a truepes contribuc sun la l'educazion y la cultura ladina iel nce autor de plu libri ladins ("L cudejel di dis y dla sajons", "Dërc y storc", "Sun lim de plata", "PLatesPlates de calendercalënder", "Mpue de zes", "Te me ancontes sënśën", "La rojules tardives".

Tla scoles de Fascia venielvëniel ultimamënter metù ndrova l model trentin de scola trilinguala, cun materies nseniedes nia mé per talian, ma nce per tudësch y per inglëisc[[nglëisc]], aldò dla metodologia CLIL. SeurapròSëuraprò iel nce materies nseniedes per ladin. L atestat de ladin per nsenianc ti dà la prezedënza per i posć de nseniamënt.

Te [[Fedom]] y via n [[Ampëz]] iel unì metù man da curt tëmp cun una n' ëura de nseniamënt dl ladin tla scoles elementeres, ma for mé cun la aprovazion di genitoresc, aldò dla lege 482.