"La scola ladina": Desfarënzia danter les verjiuns

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Mizardellorsa (descuscion | contribuc)
Nessun oggetto della modifica
Mizardellorsa (descuscion | contribuc)
Nessun oggetto della modifica
Rissa 20:
Por detais ciaré ala plata [[Le Departimënt Educaziun y Cultura Ladina]]
 
==*[[Nsenië leteratura ladina te scola==]]
 
==Nsenië leteratura ladina te scola==
 
 
Te si “Poeti ladini contemporanei” cunsiova Walter Belardi de fé mparé adamënz ai sculeies la miëura cumposizions letereres ladines, speran che la scola pudësse fé nascer chëla fluridura leterera che garantësc l daunì dla mendranza ladina.
 
Belardi cuntestea sanbën che n posse purté inant na cultura ladina mé tres l’ ert visuela o la mujiga y dantaldut dijel che mé la leteratura possa vester l spiedl dl lingaz, che ie l emblem prinzipel y fundamentel de n popul.
L unirà dit da pert de nosc nsenianc de ladin dla scoles autes che cun mé doi ëures de lezion al’ ena ne iel nia mesun fé nce mo leteratura ladina.
N muessa co-respunsabilisé duc i nsenianc de nosta scoles nce per l ladin. Tl sistem paritetich vëniel tan metù l azënt sun l fat che uni lezioni e nce lezion de lingaz, ma nchinamò an udù chësc plutosc per l tudësch y l talian. L ladin ie pu mé unì udù, ora dla lezions de ladin, coche mesun de spiegazion sce n ne ntënd nia velch, na cossa che vën ben dant dinrer tla scoles autes…
 
Tres la cumparazion dla leteratures de duta la rujenedes de scola iel mesun purté ite nce la leteratura ladina te n discurs plu lerch, fajan cunfronc ntressanc danter tendënzes, muvimënc, stilems y persunaliteies .
N Felix Dapoz possa unì ntendù miec ala lum dl espressionism tudesch: l fossa ntressant jì a crì analogies tla metafores o tl lessich danter, dijon Dapoz y Gottfried Benn o Trakl…
 
Traté Max Tosi ora dl context dl simbolism o dl decadentism europeich ie dassën limitatif. Canche tla lezion de talian vëniel tratà Pasolini, fossel l’ ucajion per traté nce la poejies furlanes de chësc autor, chieran povester la fazion de chesc scritëur y regist danter i scritëures ladins aldidancuei.
L ne ie nianca rie abiné similitudines danter n autor juvenil coche Ivan Senoner y, dijon i scritëures juvenilisc’ talians, coche Britti, da chei che l tol povester si ispirazion.
 
Tl traté la leteratura ladina da aldidancuei te nosta scoles, fossel de gran utl se juvé nce di tesc’ dla grupes pop y rock ladines plu ntressantes. Vel una se meritëssa zenz’ auter de unì tëuta n cunscidrazion, sibe per la idees, sibe per l lingaz. Tlo fossel sanbën da intensifiché la culaburazion cun l nseniamënt dla mujiga. Nce la union danter mujiga y poesia dëssa unì ejamineda, p.e. te produzions atueles coche chëles de Fabio Chiocchetti, p.e. “Nchersciadum”.
La tratazion de tematiches plu atueles, coche l protest soziel (p.e. Josef Kostner) o la tematiches feminiles, la situazion di jëuni etc. pudëssa ti jì ancontra a na majera azetanza dla leteratura ladina danter i sculeies.
 
Dassën mpurtant fossa che l ladin unissa deplu tëut n cunscidrazion ti majeri proiec de scola, p.e. canche n fej na rapresentazion teatrala o n musical o na majera nrescida.Tlo an mo da superé na certa gerarchia interna te scola che fej n ranking tler danter rujenedes prinzipeles y secunderes. L sculé muessa ntënder che l ladin ie n elemënt costitutif de si identità culturela y nia mé n rest dl passá che vën tenì su per ublianza de “political correctness”.
 
I nsenianc dla materies letereres pudëssa se coordiné tl cheder dl nseniamënt plurilinguel integrà y crì iust chëla ucajions tematiches de culaburazion che vën dal curriculum. Sce l sculé se rënd cont che n argumënt leterer possa unì tratà avisa tan bën tl ladin coche tla autra gran rujenedes, vën si cuscienza culturela dassën renfurzeda.
 
Y tlo sons avisa inò ulache Belardi purtova dant si idees, che ntlëuta, dan passa trënt’ ani, ratova nce ël mo utopistiches.