Netun
| Articul por Ladin Val Badia | 
|
Netun (simbol: .svg){kind=small}
) é l’otav planët dl Sistem solar y le plü dalunc a pié ia dal Sorëdl. Al é le cuarto planët maiú sce al vëgn conscidré so diameter y le terzo sce al vëgn conscidré süa massa, che è 17 iadi chëra dla Tera y n püch maiú de chëra de so planët jomelin Uran[1] . Netun y Uran vëgn classificá danter i "giganc dlaciá" aladô de süa atmosfera metüda dadöm dantadöt da dlacia cun ega, amoniaca y metan adöm cun idrocarburs y bonamënter azot[2]. Le metan che vëgn dant tla pert plü esterna dl’atmosfera ti dá le corü crateristich de Netun bröm lominus [3]. La pert interna dl planët é metüda adöm dantadöt dla dlacia y crëp[4]. Sön Netun él le vënt plü sterch co sön düc i atri planëc dl Sistem solar. Al é gnü mosoré le vënt cun na velozité maiú co 2.100 km/h[5].
L’inom de Netun vá zoruch a chël dla divinité dl mer Netun tla mitologia romana y só simbol astronomich è ♆ , na versiun stilisada dla furcia de Netun.
Netun é gnü descurí ai 23 de setëmber dl 1846 da Johann Gottfried Halle cun el telescop dl Osservatore astronomich da Berlin y da so studënt Heinrich Louis d’Arrest. Netun é le pröm planët che é gnü descurí dantadöt aladô de calcolaziuns matematiches [6] . Püch dedô é ince gnüda descurida la löna de Netun a chëra che al ti é gnü dé inom Triton. Degügn di atri trëdesc satelic naturai de Netun ne é gnü descuri dan da le XX. seco. Le planët é gnü vijité dala sonda spaziala Voyger 2, che ti é passada dlungia ai 25 d’agost dl 1989.
Notes
mudé- ↑ David R. Williams, Planetary Fact Sheet - Metric, NASA, 29 november 2007
- ↑ Jonathan I. Lunine, The Atmospheres of Uranus and Neptune (PDF), Lunar and Planetary Observatory, University of Arazona, 1993.
- ↑ Kirk Munsell, Smith, Harman; Harvey, Samantha, Neptune overview, sön Solar System Exploration, NASA, 13 november 2007
- ↑ M. Podolak, Weizman, A.; Marley, M., Comparative models of Uranus and Neptune, te Planetary and Space Science, vol. 43, nº 12, 1995, pl. 1517–1522, DOI:10.1016/0032-0633(95)00061-5
- ↑ V. E. Suomi, Limaye, S. S.; Johnson, D. R., High Winds of Neptune: A possible mechanism, in Science (AAAS (USA)), vol. 251, nº 4996, 1991, pl. 929–932, DOI:10.1126/science.251.4996.929, PMID 17847386
- ↑ Calvin J. Hamilton, Neptune, Views of the Solar System, 4 d'agost 2001.