Dlieja Santa Maria ad Nives

La Dlieja Santa Maria ad Nives ie la dlieja dla pluania de Sëlva, na dlieja che ie for stata na dlieja de pelegrinaje.

Dlieja de Sëlva cun ciampamil, dovia la vedla pert
Vedla pert dla dlieja cun ciampanil, dovia l'entreda dla curtina.
Articul per Ladin Gherdëina
La pert plu nueva dla dlieja.
La pert plu nueva dla dlieja.
La dlieja dovia y la curtina.
La dlieja dovia y la curtina.

Storia mudé

"Vede ta la Madona" univl dit per prië per vel aiut o regrazië. A prië jivun ta la Madona da Santa Cristina cun la crëusc per na bona racolta la dumënia do Pasca. Ta la Madona muovi zacan da Laion, da Ciastel o nchinamei unian sëura mont ca dai Badioc. D'inviern muova truepes cun la slita da Urtijëi per ji ta la Madona a prië. La prima capela ie unida fabricheda dai grofes Wolkenstein tl 1503. Bele tl 1577 ie la capela unida ngrandida cun doi auteresc, un dedicà a San Roch y l'auter a Santa Catarina y San Vit. Tl 1704 iel documentà che l fova te chëla dlieja nce n autere dedicà a Sant Antone de Padua. Chisc auteresc ie unic tëuc demetz cun l resanamënt dl 1872. Tl 1759 iel uni cunzedù de tenì l Santiscimo. Tl 1678 ie unì fabricà l ciampanil. La cansla ie unida fata tl 1722. L'ëura d ciampanil ie dl 1740. Tl an 1731 ie stata fabricheda na calonia y tl 1735 à la dlieja giatà per l prim iëde n si preve (Expositus), ma permò tl 1919 ie Sëlva deventeda na curazia y ai 1 de juni dl 1949 na pluania.

 
La curtina de Sëlva.

Tl an 1869 ie la naveda zentrela unida fata da nuef do n dessëni de Ciprian Pescosta ntlëuta pluan sa Bula y la direzion de Anton Rudiferia. I trei auteresc nueves ie unic fac da n Badiot, depënc y ndurei da Thaddeus Oberbacher. Trepa statues di auteresch ie unides fates tla berstot de Ferdinand Demetz[1]. Ai 23 de setëmber dl 1877 ie la nueva dlieja unida cunsagreda dal vëscul Johannes Haller de Trënt. Ntlëuta fova Sëlva sot al vëscul de Trënt. La curtina ie unida fata permò tl 1875 y ngrandida cun na arcada tl 1952. Te una dla capeles te curtina iel da udëi n relief de Luis Insam Tavela de Urtijëi. Tl 1874 ie stà dunà ala dlieja n orgun da pert de Josefina Sanoner, che vivova a Paris, fia de Bastl Sanoner da Costa.

Dal 1988 al 1990 ie la dlieja unida dassën ngrandida do n proiet de Albert Torggler, do che n ova zarà ju la vedla naveda y l fova restà me l vedl presbitere y l vedl jegher dovia. Ai 18 de dezëmber ie stata benedida la dlieja nueva y l cor cun la mujiga à ciantà la "Pitla mëssa ladina". Tla dlieja nueva ie i vieresc fac dala Tiroler Glasmalerei de Dispruch do l desëni de Gotthard Bonell. I medalions sui trames y i cëves di sanc ntëur la porica ie de zipladëures de Sëlva. I reliefs dla stazions ie de Hubert Mussner.[2]. L pluan da entlëuta Andreas Perathoner ova scit che fova dassën bën garateda i la miëura che n ëssa pedù fé[3].

Do chësc ultimo ressanamënt ie la dlieja fata de trëi pertes. La pitla capela che fova l jegher tertgotica dovia y l ciampanil, l presbitere neogotich cun l gran autere y cater vieresc spic, la pert moderna cun la gran rëjes dancà, doi pitla rëjes dales pertes, l orgun y la porica dut entëur.

La dlieja ie n monumënt sot ala defendura di monumënc dla Provinzia de Bulsan Südtirol[4].

Dedite mudé

L gran autere ie dedicà ala Madona cun n cheder dla Madona dl Aiut copia de n cheder de Lukas Cranach. Tla nisces dales perts dla Madona ie i sanc Lisabeta y Zacaria a man drëta y a man ciancia i sanc Iuchin y Ana. Dales pertes dl tabernacul cun relief de Victor Moroder iel statues di cater evangelisc cun Sant Ujep a man drëta y San Giuani Batista a man ciancia. Chisc sanc ie uni ziplei da Stina Holzknecht Obletter da Lip[5]. Dales pertes dl autere udons doi gran scultures San Piere y San Paul dunedes dal ferlëigher de Urtijëi Ferdinand Stuflesser.[6].

Presbitere mudé


Capela mudé

La pert plu vedla dla dlieja ie na pitla sala te stil tertgotic cun n revëut a piza, trëi vieresc a spiza y na porta a spiza tla pert plu a uriënt dla dlieja. Sëura la porta cun curnisc de sas porfir ie n pitl relief de sas cun l blason di Wolkenstein y scit sotite: "WILHELMVS DE WOLKENSTAIN ANNO 1503". La capela ie l vedl jegher dla dlieja. Tla capela ie l vedl autere de San Sebastian cun Santa Catarina d'Alessandria y Santa Barbara che fova tla gran dlieja nchin al mudamënt dl 1988.

Notes mudé

  1. Eugen Trapp: Kunstdenkmäler Ladiniens. Istitut Ladin Micurà de Rü 2003. ISBN 88 8171 044 7. pl. 237.
  2. Stefan Demetz: Cronica dla dlieja nueva de Sëlva. Calënder de Gherdëina 1990, pl. 50-57.
  3. Barbara Mussner, Georg Mischi: Die Pfarrkirche S. Maria in Wolkenstein-Gröden. Pluristamp 1995, pl. 5
  4. Monumënc sota defendura dla Provinzia de Bulsan
  5. Erica Senoner, Matilde Pezzei, Marta Mussner: Ëiles de Gherdëina. Stories de vita de ëiles de Gherdëina, zacan y al didancuei. Chemuns de Gherdëina, 2001, pl. 85
  6. T. G. (Tresl Gruber): S. Maria - Sëlva. Calënder de Gherdëina 1958, pl. 32-37.

Bibliografia mudé

  • Franz Moroder: Das Grödnertal. Sektion Gröden des Deutschen und Oesterreichischen Alpenvereins 1914, pl. 41-43.
  • Batista Ploner da Sotanives: La vedla dlieja de Sëlva. Calënder de Gherdëina 1915, pl. 78-80.
  • Sulé (Tresl Gruber): La dliejes de Gherdëina. Calënder de Gherdëina 1953, pl. 29
  • T. G. (Tresl Gruber): S. Maria - Sëlva. Calënder de Gherdëina 1958, pl. 32-37.
  • Fedele Demetz: N pue de storia de Sëlva. Calënder de Gherdëina 1966, pl. 51-53.
  • G (Pazifica Lardschneider Glück): Cënt ani dlieja de Sëlva. Calënder de Gherdëina 1978, pl. 60
  • Stefan Demetz: Cronica dla dlieja nueva de Sëlva. Calënder de Gherdëina 1990, pl. 50-57.
  • Helga Dorsch: Die Marienkirche in Sëlva/Wolkenstein von den Anfängen bis zum Ende des 19. Jahrhunderts. Ladinia XIV 1990, Istitut Ladin Micurà de Rü. pl. 87-111. Archived 2022-01-06 te la Wayback Machine
  • Stefan Demetz: Na bela festa per la sagreda dla dlieja nueva. Calënder de Gherdëina 1991, pl. 64
  • Francesco Ferrari: Cipriano Pescosta. Documentazione Scientifica Editrice, Bologna 1992, pl. 163-167.
  • Stefan Demetz: Sëlva. Orgun nuef. Calënder de Gherdëina 1995, pl. 73-77.
  • Barbara Mussner, Georg Mischi: Die Pfarrkirche S. Maria in Wolkenstein-Gröden. Pluristamp 1995.
  • Babi Mussner: Per i 500 ani de nosta dlieja dla Madona te Sëlva. Calënder de Gherdëina 2003, pl. 54
  • Otto Runggaldier: 500 ani dlieja dla Madona te Sëlva dal 1503 al 2003. Pluania de Sëlva 2003.
  • Eugen Trapp: Kunstdenkmäler Ladiniens. Istitut Ladin Micurà de Rü 2003. ISBN 88 8171 044 7. pl. 237-242.
  • Rudolf Mussner: 150 Ani Cor de Sëlva. Cor de Sëlva 2022.

Autri cunliamënc mudé